آشنایی با مشاغل خانگی(قسمت اول)

قسمت دوم

هدف از جمع آوری مطالب این نوشتار، آشنایی با مبحث «مشاغل خانگی» و فرصت هایی است که این مشاغل می تواند در جهت رفع بیکاری از سویی و تولید ثروت از سوی دیگر ایجاد نمایند. حقیقت آن است که مشاغل خانگی به دلیل مزایای خاص خود در جهت رفع بیکاری بسیار موثر بوده و کشورهایی که برنامه هایی را برای تقویت این مشاغل به کار گرفته اند به نتایج موفقیت آمیزی نیز رسیده اند. ایجاد اشتغال با حداقل سرمایه، امکان کار کردن به صورت پاره وقت، دوره آموزشی کوتاه مدت، عدم نیاز به فضای خاص و ... قابلیت های انکارناپذیری است که این گونه مشاغل داشته و ضرورت توجه جدی به این مسئله را آشکارتر می سازند.

در کشور ما هرچند این گونه مشاغل سابقه تاریخی دارند ولی برنامه خاصی برای شناسایی، حمایت و یا نظارت بر آنها پیاده نشده و توانمندی و ظرفیت این مشاغل در پیشبرد اهداف اقتصادی کشور ناشناخته باقی مانده است و امیدواریم که این نوشتار فتح بابی برای توجه جدی تر مسئولان محلی به ظرفیت های این گونه مشاغل بوده و منجر به برداشتن گامی دیگر در جهت کاهش بیکاری در منطقه گردد.

تعاریف

کسب و کار خانگی (Home business) به آن بخشی از کسب و کارها گفته می شود که ممکن است لزوماً مشارکت همه اعضای خانواده را در بر نداشته و صرفاً یک یا چند نفر از اعضای خانواده در آن به فعالیت اقتصادی مشغول باشند. از نظر ILO (سازمان بین المللی کار) موقعیت مکانی یعنی وجود کسب و کار در منزل معیار تلقی نمودن آن به عنوان مشاغل خانگی است. این در حالی است که کسب و کار خانوادگی، به کسب و کارهایی اطلاق می شود که فعالیت های اجرایی (مدیریتی – مالی) و عملیاتی آن ها بر عهده اعضای یک یا چند خانواده باشد و تصمیمات استراتژیک و سرنوشت ساز در مورد شرکت یا کسب و کار توسط آن ها اتخاذ گردد.

به طور خلاصه می توان به مشاغلي كه با عضويت اعضاي خانواده در فضاي مسكوني و در قالب يك طرح كسب و كار مجاز بدون مزاحمت و ايجاد اخلال در آرامش واحدهاي مسكوني همجوار شكل مي گيرد، مشاغل خانگی گفت.

کسب و کارهای اقتصادی مبتنی بر خانه را به سه دسته تقسیم می کنند:

الف:كسب وكار خانگي (Home business)

در اين شيوه ، فرد شغل خود را به منـزل مي‌آورد و به جاي اين كه هزينـه‌هـاي زيادي براي اجاره يا خريد ساختمان بدهد، مي‌تواند در منزل خود ، كـار و شغل خود را به انجام برساند. در اين نوع كسب و كار ، ارزش افزودة كالاها و خدمات توليد شده، نصيب‌ صاحب خانه مي‌شود.

ب: كسب وكار مبتني بر خانه (Home based business)

در اين روش ، افراد كالاها و خدمات توليـد شده خود را در درب و يا در داخل منازل ديگران تحويل مي‌دهند. در اين نوع روش كسب و كار ، مهم نيست كه كالاها در كجا توليد شده ، بلكه معيار اين است كه كالاها و خدمات در منازل‌ مصرف‌كنندگان تحويـل داده ‌شود. در اين نوع كار خانگي ، ارزش افزودة كـالاها و خدمات ، نصيب كسـي مي‌شود كه از بيرون اين كالاها را مي‌آورد.

ج: كار‌آفريني مبتني بر خانه (home based entrepreneurship)

اين نوع كار‌آفريني عبارت است از فرآيند ايجاد اشتغال در خانه از راه تشكيل مجموعة منحصر به فردي از منابع به منظور بهره‌گيري از فرصتها.

انواع مشاغل خانگي:

به طور کلی می توان انواع مشاغل خانگی را در چهار دسته تقسیم بندی نمود:

1) رشته هاي صنايع دستي ( handicrafts)

می توان خانه ها را به محلی برای تولید صنایع دستی تبدیل نمود. چرا که اینگونه صنایع احتیاج به فضای زیاد و یا دستگاههایی خاص نداشته و به راحتی می توان اتاقی از منزل را به کارگاهی کوچک تبدیل نمود. کشور ما به دلیل پیشینه فرهنگی و تاریخی خود، کشوری توانمند در زمینه صنایع دستی ارزیابی می گردد به نحوی که ایران به همراه هند و چین ، سه قطب برتر صنایع دستی در جهان شناخته می شوند. در کشور ما حدود 240 رشته صنایع دستی وجود دارد که لزوم توجه بیشتر به این بخش را نمایان می سازد.

از ویژگی های تولید صنایع دستی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

- امكان فعاليت در فضاهاي محدود

- استفاده از مواد اوليه در دسترس

- ابزار و تكنولوژي ساده و ابتدايي

- مهارت مبتني بر آموزش سينه به سينه

- نیاز به سرمایه محدود

- تبلیغ و انتشار فرهنگ بومی

‍

2) فعاليت هاي به اصطلاح زير پله اي : غالباً، افراد شاغل در اين گروه انگيزه‌هاي غيرقانوني دارند، مانند توليد اجناس تقلبي، يا فعاليتهايي که انگيزه‌هايي مثل گريز از ماليات، عوارض، نظارتهاي بهداشتي و دلايلي از اين قبيل دارند. به طور مثال می توان از بسته بندی های مختلف مواد غذایی یا دارویی در منازل و ... نام برد

3) خدماتي كه در منزل قابل ارائه است: نظير آرايشگري، خياطي و ... و البته برخي مشاغل به صورت سنتي و با محوريت خانواده در خانه ها انجام مي گيرد. نظير برگزاري دوره هاي آموزشي، شيريني سازي، خشک نمودن سبزی، پخت انواع رب، تولید مرباهای خانگی، ترشي سازي و ...

4) خدمات اينترنتي قابل ارائه در منزل : با گسترش اينترنت اين گونه مشاغل نيز رونق ويژه اي گرفته است که در ادامه به آن می پردازیم.

مزاياي مشاغل خانگي:

طبق نظر پژوهشگران 3 مزیت شغلی بر کسب و کارهای خانگی مترتب است:

1- حفظ اصول انسانی در محل کار: مشاغل خانگی به راحتی می توانند سطوح بالاتری از حس انسان دوستی را نسبت به شرکت های معمولی از خود نشان دهند.

2- توجه به عملکرد بلند مدت: یک کسب و کار خانگی راحت تر از مدیرانی که باید به طور سالیانه حساب پس دهند، می توانند به کارهای بلند مدت بیندیشد.

3- تأکید بر کیفیت: کسب و کار های خانگی مدت هاست که مزیت ارائه کیفیت و بها دادن به مشتری را حفظ کرده اند.

علاوه بر موارد فوق از مزایای زیر به عنوان مهمترین دلایل رویکرد مردم به مشاغل خانگی یاد می شود:

1) پايين بودن هزينه راه اندازي

2)پايين بودن ميزان ريسك سرمايه گذاري

3) حذف هزينه هاي مربوط به خريد، رهن و اجاره كارگاه

4) حذف هزينه اياب و ذهاب

5) استفاده از نيروي كار ساير اعضاي خانواده

6) امكان كاركردن به صورت پاره وقت

7) تناسب با ويژگيهاي جسمي افراد معلول و كم توان

8) آزادي و استقلال عمل بيشتر

9) احتياج به آموزشهاي ساده و كوتاه مدت

10) ايجاد توازن بين مسئوليت خانوادگي زنان و اشتغال آنان

11) انعطاف پذيري كار

12) توسعه فرهنگ كار در خانواده

عوامل موثر بر مشاغل خانگی

تحقیقات بسیاری درباره کسب و کار خانگی و عوامل مؤثر بر آن صورت گرفته است که به طور کلی می توان این عوامل را به سه دسته تقسیم نمود:

عوامل مربوط به امورشخصی (ریسک پذیری، مهارت های مدیریتی، گرایش به نوآوری و ...)

عوامل مربوط به امور خانگی (تمایل اعضای خانواده برای پیوستن به کسب و کار، حاکمیت خانواده، تأثیر روابط خانواده بر روابط کاری و ...)

عوامل محیطی (محیط فرهنگی، اجتماعی، محیط قانونی و * فـــــــارم فـــــــا *، محیط کسب و کار، محیط فنی و اقتصادی و ...)

مشكلات شاغلين اين بخش:

هر چند مشاغل خانگی دارای ظرفیت ها و توانایی های قابل توجه برای ایجاد اشتغال می باشند ولی مشکلاتی نیز گریبانگیر افراد مرتبط با این مشاغل می باشد. شاید دلیل برخی از این مشکلات، نبود قانونی برای ساماندهی و شناسه دار کردن این مشاغل و عدم اعطای مشوقهای حمایتی و نظارتی دولتی (نظیر اعطای تسهیلات، تعریف جوایز، تعیین بیمه ها و ... ) در این زمینه باشد.

به هر تقدیر مهمترین مشکلاتی که شاغلین این بخش با آنها درگیر هستند شامل:

- تداخل كار و زندگي ممكن است برخي اوقات خوشايند ساير اعضاي خانواده نباشد.

- ارتباط با بازار و فروش محصولات محدود مي شود

- پايين بودن تيرا‍ژ توليدات و يا سطح خدمات قابل ارائه به دليل محدوديت تعداد نيروي انساني

- معمولادرآمد محدودتري دارند.

- تعريف نشدن بيمه هاي اجتماعي خاص اين مشاغل